Bezrobocie w Polsce w porównaniu do unijnej średniej utrzymuje się niższym poziomie. Według danych GUS-u stopa bezrobocia w kwietniu 2022 wynosiła 5,2% i był to najniższy wskaźnik od 1990 roku. Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym poziom stopy bezrobocia kształtuje się na poziomie 9,3%. Z czego wynika ta rozbieżność, jak kształtuje się rynek pracy osób niepełnosprawnych w Polsce i jakie są jego największe potzreby? Odpowiadamy!
Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w Polsce współczynnik aktywności zawodowej wynosił nieco poniżej 30%, natomiast wskaźnik zatrudnienia kształtował się na poziomie 26,3%. Od mniej więcej 15% wskaźniki te stale rosną jednak sytuacja wciąż nie jest idealna, gdyż aktywna zawodowo pozostaje zaledwie co szósta niepełnosprawna osoba powyżej 16 roku życia oraz co trzecia osoba niepełnosprawna będąca w wieku produkcyjnym.
Na przestrzeni ostatniej dekady można także zauważyć zmiany w kierunku wzrostu wskaźnika zatrudnienia, który w 2019 roku w porównaniu z rokiem 2018 wzrósł o 0,6pkt. proc. do poziomu 26,8%. W roku 2019 liczba aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiłą 458 tys., z czego 425 tys. stanowiły osoby pracujące, a 33 tys. osoby bezrobotne.
Mimo pozytywnych zmian w zakresie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych na przestrzeni lat - ich aktywność zawodowa nadal znacząco odbiega od aktywności zawodowej osób sprawnych. W 2022 r. współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 82,0%, wskaźnik zatrudnienia 78,6% a stopa bezrobocia 5,2%.
Mimo wielu działań mających na celu aktywizację zawodową osób z niepełnosprawnością ich zatrudnienie od lat utrzymuje się na niskim poziomie. Z raportu NIK wynika, że 80% osób z niepełnosprawnością nie miało pracy, co więcej w ogóle jej nie szukało. Tak wysoki wskaźnik bierności zawodowej klasyfikował Polskę na piątym miejscu w Europie. Jakie zasady obowiązują przy zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością? Podstawowym aktem prawnym, który reguluje prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w tym zakresie, jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także, jak w przypadku innych pracowników Kodeksu Pracy. Osoba niepełnosprawna może podjąć pracę pod warunkiem, otrzymania zgody, wydanej przez lekarza medycyny pracy. Przedsiębiorca zatrudniający osobę z niepełnosprawnością musi spełnić następujące warunki:
Czas pracy
Osoba niepełnosprawna nie może pracować dłużej niż 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, jeśli orzeczono umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności czas ten skraca się do 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo.
Osoby niepełnosprawne nie mogą być zatrudniane w godzinach nadliczbowych, czy porze nocnej, z tym , że zakaz ten nie dotyczy sytuacji osób zatrudnionych przy stróżowaniu oraz sytuacji, w której zgodę na taką pracę wyda lekarz prowadzący.
Osobom niepełnosprawnym przysługuje dodatkowa, 15-minutowa przerwa na gimnastykę wliczająca się do czasu pracy.
Dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością
Pracodawca ma obowiązek w taki sposób dostosować stanowisko pracy aby osoba niepełnosprawna mogła w sposób swobodny wykonywać swoje obowiązki. Zarówno wyposażenie jak i sprzęt powinny być dostosowane do specyficznych potrzeb pracownika.
Dodatkowy urlop
Osobom niepełnosprawnym przysługuje także dodatkowe 10 dni urlopu. Prawo do takiego urlopu osoba z niepełnosprawnością nabywa po przepracowaniu 12 miesięcy. Z tym, że urlop ten nie przysługuje osobie, która uprawniona jest do urlopu wypoczynkowego w wymiarze powyżej 26 dni lub do innego urlopu dodatkowego, którego wymiar przekracza 10 dni roboczych.
Zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia
Ten przepis dotyczy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Zwolnienie od pracy w wymiarze maksymalnie 21 dni roboczych przysługuje nie częściej niż raz w roku w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym.
Zwolnienie z pracy jest też możliwe między innymi w celu wykonania specjalistycznych badań i zabiegów usprawniających i leczniczych.
Pracodawca zatrudniający osobę niepełnosprawną ma nie tylko obowiązki, lecz w związku z takim działaniem nabywa specjalne uprawnienia związane między innymi z refundacją kosztów przystosowania stanowiska, różnorodne ulgi i odliczenia, zwolnienie z wpłat na rzecz PFRON, oraz dofinansowanie do wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika.
Pomimo wszystkich benefitów jakie daje zatrudnianie osób z niepełnosprawnością oraz podjęcie pracy przez takie osoby a także fakt, że jak wynika z badań PFRON 71% zatrudnionych niepełnosprawnych aktywnych zawodowo jest ze swojej aktywności zadowolne, to 84% bezrobotnych niepełnosprawnych wprost przyznaje, że nie szuka aktywnie pracy, a motywacja do podjęcia zatrudnienia jest wśród nich bardzo niska. Jakie najczęściej powody niepodejmowania pracy wymieniają?
- Strach o utratę świadczeń pieniężnych
- Problemy ze stanem zdrowia
- Brak motywacji
- Zbyt niskie wynagrodzenie
- Brak miejsc pracy dla osób z niskimi kwalifikacjami
- Zła atmosfera niesprzyjająca pracy z osobami niepełnosprawnymi
Dodatkowo jak czytamy na stronie NIK dużym ograniczeniem jest niedostosowanie miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne czy transportowe. Spośród niemal 56 tys. niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotni w 2020 r. ponad ⅓ mieszkała na wsiach, gdzie częstym problemem jest brak lub niewystarczający transport publiczny. W tej sytuacji dojazdy do pracy stanowią duże wyzwanie dla takich osób. Nie wszystkie miejsca pracy zatrudniały też tłumacza języka migowego.
Wszelkie instrumenty i programy, które pomagają osobom aktywnym zawodowo lub poszukującym pracy nabyć nowe umiejętności są nieocenionym źródłem wsparcia. Należą do nich przede wszystkim:
- Pomoc w poszukiwaniu pracy i praktyk zawodowych
- Przystosowanie stanowiska pracy
- Przyuczenie do pracy na danym stanowisku - szkolenia i kursy zawodowe
- Programy stażowe kończące się zatrudnieniem