Polska szkoła musi przejść gruntowną reformę, a cyfryzacja jest nieunikniona. Jak wspierać uczniów, nauczycieli, rodziców oraz opiekunów, także osób z niepełnosprawnościami? Te tematy zdominowały dyskusję dotyczącą dostępności podczas podsumowującej kampanię „Edukacja w zasięgu ręki” konferencji Dostępna szkoła.
Rokrocznie rośnie liczba dzieci obejmowanych wczesnym wspomaganiem rozwoju (dalej: WWR). W roku szkolnym 2020/2021 tą formą pomocy objętych było 58,5 tysięcy dzieci, co stanowi 2,2% populacji wszystkich dzieci w wieku od urodzenia do 6 roku życia. Dla porównania liczba dzieci objętych WWR w 2008 r. wynosiła ok. 14 tysięcy. Jeśli dodać do tego liczbę dzieci objętych wsparciem w ramach programu "Za życiem", to liczba dzieci objętych WWR wynosi 117,4 tys.
U coraz większej liczby dzieci i uczniów rozpoznawane są także potrzeby w zakresie zapewnienia dodatkowego wsparcia w procesie kształcenia lub specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W roku szkolnym 2021/2022 różnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej objętych było ponad 33% dzieci i uczniów (spośród ogólnej liczby wynoszącej 4,7 mln uczniów), a u ponad 5% stwierdzono potrzebę kształcenia specjalnego. Od wielu lat obserwuje się w tym zakresie tendencję wzrostową. Prognozy demograficzne również przewidują dalszy wzrost.
Jednocześnie większość rodziców dzieci z niepełnosprawnością dostrzega potrzebę uczestniczenia swoich dzieci w zajęciach grupowych z rówieśnikami.
W ciągu dwóch lat szkolnych prawie czterokrotnie spadła liczba uczniów nauczanych indywidualnie z 45,8 tys. w roku szkolnym 2016/2017 do 11,4 tys. w roku szkolnym 2018/2019. W roku szkolnym 2021/2022 65% uczniów (120 tys.) objętych kształceniem specjalnym uczyło się w szkołach ogólnodostępnych. Wskaźnik ten jest wyższy o 10 punktów procentowych niż pięć lat wcześniej (56,2% w roku szkolnym 2016/2017). W przedszkolach odsetek ten wynosi 85% (37 tys.).
9% dzieci i młodzieży doświadcza problemów psychicznych wymagających pomocy w ramach ochrony zdrowia. Ponadto rośnie w grupie wiekowej do 18 r. ż. liczba prób samobójczych dzieci i młodzieży, od 2012 r. z wynikiem 3,8 na 100 000 osób, do wskaźnika 13 na 100 000 osób w 2019 r.
Oprócz tego według stanu na 13 listopada 2022 roku w polskim systemie oświaty było 192 048 uczniów - uchodźców z Ukrainy.
Od początku roku szkolnego nie cichną także głosy i opinie wokół tematu "edukacji włączającej" będącej częścią rządowego programu "Dostępność Plus". 1 września 2022 we wszystkich placówkach oświatowych weszły w życie nowe przepisy znacznie poszerzające dostęp do specjalistycznej pomocy dla dzieci. Dla MEiN niezwykle istotnym jest prezentacja założeń i obalanie mitów narosłych wokół nowych rozwiązań.
Edukacja włączająca, Zintegrowana Platforma Edukacyjna oraz Zintegrowany System Kwalifikacji były głównymi tematami konferencji "Dostępna szkoła", która odbyła się 16 listopada w formule online z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Edukacji i Nauki, ekspertów, praktyków oraz osób realizujących projekty w tym zakresie.
Konferencję otworzyły Minister Marzena Machałek (MEiN) oraz Małgorzata Jarosińska-Jedynak (MFiPR). Następnie zaprezentowano działania legislacyjne MEiN w zakresie edukacji włączającej. Eksperci przybliżyli także projekty szkoleniowe POWER, przedstawili dotychczasowe wnioski z pilotażu "Asystent ucznia w szkole" oraz doświadczenia z funkcjonowania SCWEW, funkcjonalności i możliwości wykorzystania Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej oraz Zintegrowany System Kwalifikacji jako narzędzie wspierające uczenie się przez całe życie.
Edukacja włączająca ma na celu:
- zapewnienie pełnej dostępności procesu nauczania-uczenia się
- zagwarantowanie wszystkim uczniom warunków pozwalających na wszechstronny rozwój i naukę zgodnie z potrzebami i umiejętnościami, a także wsparcie w pokonywaniu trudności
- umożliwienie wszystkim dzieciom rozwinięcie indywidualnych mocnych stron i talentów, w celu lepszego przygotowania do dorosłości i włączania w życie społeczne, m.in. dzięki współpracy nauczycieli-specjalistów, nauczycieli, pracowników niepedagogicznych i rodziców dzieci, którzy powinni mieć aktywny udział w życiu szkoły oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi w środowisku lokalnym.
17 maja 2022 r. Prezydent RP podpisał ustawę o zmianach w ustawie o systemie oświaty i innych niektórych ustaw, w której znalazły się rozwiązania dotyczące m.in. standaryzacji zatrudniania nauczycieli specjalistów w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, wprowadzanych etapowo od 1 września 2022 r.
Problemy psychiczne dzieci i młodzieży stanowią realny i narastający probelm, w związku z tym w roku 2022 r. z budżetu państwa na wsparcie psychologiczno-pedagogiczne zostało przeznaczonych dodatkowo, tj. poza subwencją oświatową, 700 mln zł, w tym 180 mln, które pozwolą na organizację 3 mln dodatkowych godzin zajęć specjalistycznych, oraz 520 mln zł na realizację standardów zatrudniania nauczycieli specjalistów w przedszkolach i szkołach. W kolejnych 10 latach będzie to kwota 25 mld zł.
"Rządowe programy wsparcia w edukacji skierowane są do osób w każdym wieku. (...) dziś używamy słowa "dostępna szkoła" i "edukacja włączająca", (...) bo tak naprawdę włączenie dotyczy nie tylko małego dziecka, ale też człowieka dorosłego. Chcemy, żeby jak najmniej osób było na marginesie normalnego życia zawodowego, rodzinnego i społecznego. W Ministerstwie Edukacji i Nauki duży nacisk kładziemy na programy wspierające dzieci i ich rozwój już od urodzenia" - kontynuowała Marzena Machałek.
W edukacji włączającej nauczyciel dba o elastyczność nauczania, by z tymi samymi treściami dotrzeć do wszystkich uczniów. Nazywa się to "projektowaniem uniwersalnym", które może dotyczyć np. przyjaznego tekstu polecenia, uproszczonych lub skontrastowanych grafik, podawania poleceń jako komunikat dźwiękowy oraz wyświetlany tekst.
"Wokół słowa WŁĄCZENIE narosło bardzo dużo błędnych określeń, definicji lub niczym nieuzasadnionych przeczuć. (...) nie chcemy likwidować szkół specjalnych, czy przymuszać dzieci, by przechodziły z nich do placówek ogólnodostępnych. Edukacja włączająca nie wyklucza racjonalnych dostosowań/usprawnień (...). Nie zawsze bowiem jest możliwe takie zaprojektowanie środowiska uczenia się, aby było ono w pełni dostępne dla wszystkich uczniów." - tłumaczyła Marzena Machałek.
Dzieci w szkole muszą być bezpieczne, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Aklimatyzacja ucznia z niepełnosprawnością w nowym środowisku może zająć więcej czasu niż jego pełnosprawnym kolegom. Włączanie w życie szkoły musi być umiejętne, a grupa rówieśnicza przygotowana do współpracy. Tu niezwykle pomocne jest niepedagogiczne stanowisko Asystenta ucznia, który nie wchodzi w kompetencje nauczyciela oraz specjalisty, a raczej współpracuje z nimi. Do zadań asystenta należy m.in. troska o komfort podopiecznego oraz wszystkich pozostałych dzieci.
Zintegrowany System Kwalifikacji to nowoczesna odpowiedź na zmiany zachodzące na rynku pracy i w gospodarce oraz rozwiązanie wspierające rozwój kapitału ludzkiego w Polsce i ideę uczenia się przez całe życie. Głównym narzędziem wykorzystywanym w ZSK jest Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji - publiczny zbiór wszystkich kwalifikacji możliwych do nabycia w trakcie edukacji formalnej i pozaformalnej. ZSK to narzędzie dla wszystkich, którzy pragną potwierdzić umiejętności zdobyte samodzielnie, podczas pracy zawodowej, przebytych kursów, czy dzięki samodzielnej nauce albo hobby. Z powodzeniem mogą korzystać z niego osoby kończące szkołę podstawową, branżową, średnią czy wyższą, aby jak najwcześniej zacząć aktywnie kształtować swoją ścieżkę kariery. Jest to też rozwiązanie wygodne dla pracodawców, ponieważ umożliwia łatwe i obiektywne porównanie umiejętności i kwalifikacji poszczególnych kandydatów.
Podczas Konferencji eksperci z Instytutu Badań Edukacyjnych zaprezentowali też wystąpienia poświęcone: sztucznej inteligencji w ZRK (Agnieszka Marszałek, liderka projektu IBE "Prowadzenie i rozwój Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji"), aplikacji Odznaka+ jako innowacji w cyfrowym potwierdzaniu umiejętności, kompetencji i osiągnięć (Michał Nowakowski, lider projektu ZSK4) oraz temu, że Zintegrowany System Kwalifikacji jest narzędziem wspierającym uczenie się przez całe życie (Maciej Tauber, lider projektu ZSK5)..
Zintegrowana Platforma Edukacyjna (ZPE) to darmowe treści edukacyjne dostępne dla każdego, z dowolnego miejsca na świecie o każdej porze - przez 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobę, wspomagające zarówno stacjonarną naukę w szkole, jak i kształcenie zdalne. Szereg narzędzi tej platformy pozwala na tworzenie lekcji interdyscyplinarnych, autorskich wersji podręcznika, ponadto ułatwia ona pracę grupową, jak i kształcenie indywidualne. Materiały ZPE obejmują wszystkie etapy edukacji - od wczesnoszkolnej aż po szkoły ponadpodstawowe (również branżowe).
W dzisiejszym świecie nietrudno zauważyć, że to właśnie Internet jest naturalnym środowiskiem komunikacyjnym. W sieci uczniowie poszukują rozrywki, ale i materiałów edukacyjnych, pomocy naukowych czy inspiracji. Edukacja w Polsce przechodzi nieuniknione reformy. Zmianie ulega otaczająca nas rzeczywistość, rynek pracy, ale także szkolnictwo.
Zintegrowana Platforma Edukacyjna (ZPE) to darmowe treści edukacyjne dostępne dla każdego, z dowolnego miejsca na świecie o każdej porze - przez 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobę, wspomagające zarówno stacjonarną naukę w szkole, jak i kształcenie zdalne. Szereg narzędzi tej platformy pozwala na tworzenie lekcji interdyscyplinarnych, autorskich wersji podręcznika, ponadto ułatwia ona pracę grupową, jak i kształcenie indywidualne. Materiały ZPE obejmują wszystkie etapy edukacji - od wczesnoszkolnej aż po szkoły ponadpodstawowe (również branżowe).
"Do rejestracji na ZPE niepotrzebne jest podawanie danych szkoły, wystarczy login, e-mail oraz imię i nazwisko. Ponadto wszyscy uczniowie i nauczyciele wpisani do Systemu Informacji Oświatowej (SIO) są automatycznie zarejestrowani w ZPE. Dostęp do danych ma dyrektor szkoły. Dodatkowo na podstawie informacji z SIO w ZPE jest odtworzona struktura szkoły, czyli wszystkie klasy. Materiały na platformie zostały opracowane w taki sposób, by można było korzystać z nich przez cały rok szkolny, nie tylko stacjonarnie, ale również podczas pracy zdalnej lub wtedy, gdy uczeń nie może uczestniczyć w zajęciach. Dzięki ZPE będzie w stanie szybciej nadrobić zadany program." - zachęca Maciej Rakowski, Ekspert ZPE, nauczyciel Zespołu Szkół Elektrycznych we Wrocławiu
Jakie korzyście niesie ZPE?
- użytkowanie platformy jest całkowicie bezpłatne;
- z materiałów dostępnych na platformie można korzystać na każdym urządzeniu, w dowolnym miejscu o dowolnej porze;
- platforma udostępnia bezpieczny komunikator do kontaktu pomiędzy nauczycielem a uczniami;
- e-materiały to kompleksowy zbiór otwartych zasobów edukacyjnych zgodnych z podstawą programową, przeznaczonych dla wszystkich uczniów wszystkich klas szkół podstawowych i ponadpodstawowych, uwzględniający zróżnicowane potrzeby edukacyjne;
- w aplikacji mobilnej można pobierać interaktywne materiały i korzystać z nich nie mając dostępu do Internetu;
- platforma jest atrakcyjna wizualnie oraz funkcjonalna zarówno dla uczniów jak i nauczycieli.