Ubezwłasnowolnienie ma na celu ochronę interesów majątkowych i prawnych osoby, która z różnych względów nie jest w stanie samodzielnie podejmować decyzji w tym zakresie. Czasami potrzebne jest przeprowadzenie takiego procesu w stosunku do seniora. Jak przebiega i jakie warunki muszą być spełnione aby ubezwłasnowolnienie miało moc prawną? Odpowiadamy.
Od momentu osiągnięcia pełnoletności, każdy obywatel RP posiada pełną zdolność czynności prawnych. Co to oznacza w praktyce? Możliwość rozporządzania swoimi finansami, zdolność zawierania umów i samostanowienia. Są jednak sytuacje, w których czy to ze względu na niepełnosprawność psychiczną, choroby lub inne okoliczności osoba nie jest w stanie decydować o sobie i podejmować racjonalnych decyzji, wtedy z pomocą przychodzi instytucja prawa cywilnego, którą jest ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie może mieć charakter całkowity lub częściowy i polega na całkowitym lub częściowym ograniczeniu praw seniora do wykonywania czynności prawnych oraz decydowania np. o sposobie leczenia czy dysponowaniu majątkiem. Każdorazowo decyzję podejmuje sąd, mając na względzie wszystkie okoliczności towarzyszące.
Ubezwłasnowolnienie osoby starszej co do zasady powinno być traktowane jako wyraz troski o wspólne rodzinne interesy. Warto dodać, że ubezwłasnowolnienie jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy ubezwłasnowolniony nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Nie jest możliwe, gdy osoba jest zdolna do podejmowania racjonalnych decyzji i świadoma swoich działań w stosunku do własnej osoby i posiadanego majątku. W przypadku osoby starszej ubezwłasnowolnienie jest uzasadnione i możliwe, gdy senior ma problemy z pamięcią, demencję, chorobę Alzhaimera, traci kontakt z rzeczywistością i nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować zarówno w życiu publicznym, jak i prywtanym, a podstawowe czynności życia codziennego sprawiają mu problemy.
Do ubezwłasnowolnienia osoby starszej najczęściej dochodzi z powodu choroby uniemożliwiającej samodzielne funkcjonowanie, ocenę postępowania i brak możliwości racjonalnego decydowania o swoich finansach, majątku czy zdrowiu. Sprawy o ubezwłasnowolnienie to jedne z dłużej trwających i bardziej skomplikowanych spraw w postępowaniu cywilnym. Przygotowany wniosek należy złożyć w sądzie okręgowym, właściwym dla miejsca zamieszkania seniora. Następnie odbywają się dwa zasadnicze postępowania: ubezwłasnowolnienie całkowite/częściowe, a w przypadku jego orzeczenia postępowanie mające na celu wyznaczenie opiekuna bądź kuratora osoby ubezwłasnowolnionej.
Przed rozprawą osoba, której sprawa dotyczy jest badana przez psychiatrę, neurologa lub psychologa, którzy określają jej stan. W trakcie rozprawy osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona występuje przed sądem, który może także, jeśli uzna to za stosowne przesłuchiwać świadków i powoływać biegłych. Na tej podstawie sąd podejmuje decyzję o częściowym bądź całościowym ubezwłasnowolnieniu.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą w przypadku seniora złożyć do sądu następujące osoby:
- Współmałżonek
- Krewni w linii prostej (łącznie z rodzeństwem przyrodnim)
- Prokurator
- Przedstawiciel ustawowy
- Rzecznik Praw Obywatelskich
W konsekwencji orzeczenia ubezwłasnowolnienia osoba starsza zostaje częściowo lub całkowicie pozbawiona praw do samostanowienia oraz dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Jest to tak zwana "śmierć cywilna". Osoba ubezwłasnowolniona nie może zapisać komuś innemu lub sprzedać żadnej części swojego majątku, nie może samodzielnie zakupić wartościowych rzeczy, podpisać umowy, wziąć kredytu czy wynająć mieszkania. W takiej sytuacji każdorazowo potrzebna jest formalna zgoda opiekuna lub kuratora.
Sytuacje, w których konieczne jest ubezwłasnowolnienie pozwalają uniknąć przykrych niespodzianek, gdy nie do końca świadomy konsekwencji senior podpisuje dokumenty czy zaciąga kredyty lub przekazuje majątek osobom trzecim. Warto zatem rozważyć taką możliwość, jeśli bliska nam osoba nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować, dla jej i naszego dobra.