Szkoły Przysposabiające do Pracy to względnie nowe propozycje adresowane do uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym i znacznym, absolwentów szkół podstawowych. Nie oferują wyuczenia konkretnego zawodu jak ogólnodostępne szkoły zawodowe, a raczej... przygotowują do dorosłości.
Kto i jak długo może uczęszczać do takiej szkoły?
W szkole specjalnej przysposabiającej do pracy, podczas trzyletniego cyklu nauczania, kształcą się uczniowie, którzy ukończyli szkołę podstawową (dawniej też gimnazjum specjalne) i posiadają orzeczenie o niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Niepełnosprawność sprzężona nie jest przeszkodą do podjęcia nauki w takiej szkole.
Czy jest możliwość, aby wydłużyć ten etap edukacyjny?
Tak, ten etap edukacyjny można przedłużyć o jeden rok, zwykle korzysta z tego cała klasa (oddział).
Czym różni się szkoła przysposabiająca do pracy od zasadniczej szkoły zawodowej?
Do zasadniczych szkół zawodowych trafiają tylko nieliczni uczniowie z orzeczeniem (dodatkowo zwykle z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim), najzdolniejsi z nich. W tych placówkach muszą bowiem dorównywać kroku uczniom w normie intelektualnej, co dla głębiej upośledzonych byłoby nieosiągalne, wręcz frustrujące.
Dla pozostałych młodych ludzi niepełnosprawnych intelektualnie program szkół zawodowych okazałby się więc zbyt przeładowany, wymagający, zbyt abstrakcyjny, ponieważ stworzony został z myślą o uczniach pełnosprawnych, bez deficytów. Szkoła przysposabiająca do pracy zwalnia m.in. z niełatwych egzaminów zawodowych zdawanych przed komisją egzaminacyjną, ma inne priorytety edukacyjne. Obok rozwijania kompetencji zawodowych, kładzie nacisk na podnoszenie kompetencji komunikacyjnych, społecznych i tych z zakresu funkcjonowania osobistego - w szkole zawodowej nie ma ku temu warunków i czasu, większość uczniów nie potrzebuje bowiem takiego wsparcia.
Czy uczniowie są prowadzeni według konkretnego programu?
Placówki omawianego typu realizują zamierzone cele przede wszystkim dzięki indywidualnym programom edukacyjnym, przygotowanym dla każdego ucznia. Programy tworzy się tam w oparciu o wszechstronną diagnozę funkcjonowania ucznia lub uczennicy, by możliwie jak najefektywniej realizować i łączyć funkcję dydaktyczna z wychowawczą i opiekuńczą.
Nie ma podziału na przedmioty szkolne typu matematyka, język polski, historia - zamiast tego są zajęcia z funkcjonowania osobistego i społecznego, przysposobienie do pracy, zajęcia z komunikowania się oraz zajęcia rozwijające kreatywność. Uczniowie są też objęci opieką psychologiczną, logopedyczną oraz rehabilitacyjną - z uwzględnieniem konkretnych zaleceń Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, wskazań, przeciwwskazań. Rodzic może dodatkowo zasugerować, jakie wspomaganie jego zdaniem będzie najbardziej zasadne w przypadku syna lub córki.
Plany lekcji w klasach (oddziałach) są z reguły wspólne dla wszystkich uczniów (grupy są nieliczne, kilkuosobowe), a różnią się przede wszystkim programy terapeutyczne.
Jakie możliwości i zajęcia oferuje szkoła przysposabiająca do pracy?
Zaletą tych placówek są programy nauczania indywidualnie dopasowane do potrzeb konkretnego ucznia, z uwzględnieniem jego ograniczeń i zasobów. Programy te, dobrane tak, by wykorzystywać uzdolnienia, konstruowane są przez specjalistów zatrudnionych w szkole, zwykle konsultuje się je też z rodzicami. Często pracuje się atrakcyjną metodą projektową. Zadania, które nauczyciele stawiają przed wychowankami są dobierane tak, aby nie były zniechęcająco trudne ani zbyt łatwe.
Pewne elementy są wspólne dla większości tego typu placówek. W ramach zajęć z funkcjonowania osobistego i społecznego młodzi ludzie mają szansę doskonalenia kompetencji w zakresie pisania i czytania, a także liczenia, choćby w najbardziej podstawowych zakresach. Aktywności, które są im proponowane przygotowują ich do wyzwań życia dorosłego, rozwijają samodzielność, na tyle, na ile jest to możliwe, budzą zamiłowanie uczniów do uczestnictwa w życiu kulturalnym, bycia odbiorcą, a nawet twórcą kultury.
Młodzież uczona jest zadbania o siebie także w bardzo praktycznym rozumieniu - dbania o wygląd, strój, zdrowie, funkcjonowania codziennego (załatwiania spraw na poczcie, w urzędzie, robienia zakupów, etc.)
Dzięki zajęciom rozwijającym komunikowanie się uczniowie mają możliwość nieustannego doskonalenia umiejętności porozumiewania się z otoczeniem. Nawet jeśli sami nie mają większych deficytów oraz trudności w tym względzie i tak korzystają - lepiej porozumiewają się z innymi niepełnosprawnymi, także niemówiącymi.
Zajęcia kształtujące kreatywność umożliwiają odkrycie oraz rozwijanie zainteresowań, talentów artystycznych, dzięki ciekawym lekcjom muzealnym, warsztatom muzycznym, plastycznym, ruchowym czy teatralnym. Uczniowie nie tylko oglądają występy, ale biorą w nich czynny udział.
Wreszcie - zajęcia z przysposobienia do pracy: właśnie tych godzin lekcyjnych zwykle jest najwięcej. Podczas nich uczniowie zdobywają praktyczne umiejętności związane z czynnościami zawodowymi, wykorzystywaniem narzędzi, obsługą sprzętów, etc. Uczą się m.in.:
- wykonywania prac biurowych, porządkowych i pomocniczych,
- prowadzenia gospodarstwa domowego, w tym gotowania, pieczenia, sprzątania (zwykle szkoły dysponują atrakcyjną pracownią imitującą typowe gospodarstwo domowe),
- wytwarzania przedmiotów użytkowych, dekoracyjnych, nierzadko o wartości artystycznej, w ramach zajęć ze stolarstwa (umiejętność pracy z drewnem), rękodzielnictwa, etc., elementów szycia,
- wykonywania prac ogrodniczych (pielęgnowanie grządek, przyszkolnych klombów, krzewów, zajmowaniem się terenem otaczającym placówkę).
Dodatkowo, uczniowie korzystają z zajęć wychowania fizycznego/gimnastyki korekcyjnej, dzięki czemu dodatkowo podnoszą zdolności ruchowe, eliminują niewłaściwe nawyki, poprawiają postawę, kształtują sylwetkę.
Istnieje też możliwość przeprowadzania zajęć z religii bądź etyki.
Czy uczniowie szkół przysposabiających do pracy korzystają z podręczników?
Uczniowie korzystają m.in. z podręczników dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy, kart pracy, materiałów edukacyjnych i innych pomocy naukowych. Wszystkie one opracowane są z myślą o młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Jaki zawód otrzymuje absolwent szkoły przysposabiającej do pracy?
Absolwenci szkół przysposabiających do pracy, choć są uczeni praktycznych umiejętności, nie zdobywają jednak kwalifikacji ani uprawnień do wykonywania konkretnego zawodu. Poza kompetencjami, które będą mogli wykorzystać w zakładzie pracy chronionej lub normalnej, przyswajają ogólne zasady związane obowiązkami zawodowymi - przygotowania warsztatu/miejsca pracy przed jej podjęciem i uporządkowania go po jej zakończeniu, punktualności, koncentracji na zadaniu, wykonywania czynności od początku do końca, nie porzucania niezrealizowanych zadań, etc.
Osoby niepełnosprawne tak przygotowane mają szansę na zatrudnienie w zakładzie pracy jako pracownicy niewykwalifikowani, którzy pod nadzorem wykonują zlecone przez zwierzchnika prace pomocnicze.
Paradoksalnie, ten brak wąskiej specjalizacji może być atutem niepełnosprawnego intelektualnie absolwenta wkraczającego na rynek pracy - ma on możliwość znalezienia zatrudnienia w wielu miejscach, nie dotykają go ograniczenia związane z posiadaniem konkretnego zawodu i koniecznością przekwalifikowywania się.