Metodę Knillów nie bez przyczyny nazywa się kluczem do porozumienia z każdym pacjentem. Opracowana z myślą o osobach głęboko upośledzonych, wycofanych, pozornie niezdolnych do kontaktu, dziś służy nie tylko im - może być z powodzeniem wykorzystywana do rozwojowej pracy ze wszystkimi.
Metoda pracy terapeutycznej stworzona przez małżeństwo Knillów wykorzystuje najbardziej podstawowy, fundamentalny kanał komunikacji, jakim jest dotyk - są osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym, z którymi można porozumiewać się tylko lub przede wszystkim w ten sposób, ponieważ wydają się niezdolne innego rodzaju komunikacji, a nawet pozornie niezainteresowane interakcją z drugą osobą.
Wrażenia dotykowe to pierwsze wrażenia zmysłowe odbierane przez człowieka, także już w życiu płodowym - nienarodzone dziecko samostymuluje się przez dotyk, dotyka też pępowiny, raz po raz ponawia te aktywności, bo są źródłem pozytywnych doznań. Zdaniem ekspertów, czynności powtarzane w trakcie ruchowo-muzycznych sesji z Programami Aktywności Knillów czytelnie nawiązują do wrażeń zmysłowych odbieranych przed narodzeniem.
W pierwszej kolejności to dotyk związany z bliskością opiekuna umożliwia rozwój poznawczy i emocjonalny najmłodszych - naukowcy analizujący deficyty występujące u wychowanków domów dziecka, dostarczyli szeregu przekonujących dowodów, jak dalece destrukcyjna jest deprywacja potrzeb w tym względzie.
Opracowując swą strategię, Knillowie bazowali na wieloletnim doświadczeniu w pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Przyjęli założenie, że każde dziecko (lub niepełnosprawna osoba dorosła), otrzymawszy odpowiednie wsparcie, będzie zdolne do wykazywania inicjatywy i aktywności na miarę swoich możliwości.
Osoby niepełnosprawne intelektualnie, niemówiące, wycofane lub po prostu małe dzieci, często nie są w stanie wysłać czytelnego komunikatu opiekunowi. Ich przekazy niewerbalne są mylnie interpretowane, co bywa źródłem frustracji, agresji, a nawet cierpień (np. z powodu niezaspokojonej potrzeby bliskości) i pogłębia izolację. Zwłaszcza w takich okolicznościach omawiana metoda znajduje zastosowanie. Ale nie tylko - z jej dobrodziejstw coraz częściej korzystają także rodzice i opiekunowie dzieci zdrowych.
Jakie niesie korzyści? W pierwszej kolejności wymienia się:
- wzrost poczucia bezpieczeństwa, komfortu w relacji terapeutycznej i nie tylko,
- rozwój kompetencji związanych z nawiązywaniem kontaktu i komunikowaniem się (w dowolny sposób dostępny danej osobie),
- rozwój sprawności ruchowej,
- większa gotowość do odczytywania sygnałów płynących z otoczenia,
- większa gotowość do inicjowania aktywności,
- wzrost świadomości własnego ciała.
Na najbardziej podstawowym poziomie sesje według schematów Knillów wspierają też inne oddziaływania terapeutyczne, uzupełniając je, ponieważ torują drogę ku bardziej efektywnej komunikacji z otoczeniem, otwierają na kontakt (w relacji terapeutycznej i poza nią).
Dzięki odpowiednim ruchom (dopasowanym do tła muzycznego) terapeuta jest w stanie kierować uwagą podopiecznego oraz przyciągnąć jego zainteresowanie. Jak wiadomo, małym dzieciom i osobom niepełnosprawnym intelektualnie zawsze łatwiej jest odczytać komunikat podparty gestem, dobrze reagują na muzykę, czytelny rytm, powtarzalne, zrozumiałe schematy.
Dziecko (lub dorosły) może korzystać z niej kilka razy w tygodniu (np. w placówce, do której uczęszcza), a nawet codziennie. Co ważne, metoda może być stosowana także w warunkach domowych, z zastrzeżeniem, że powinien realizować ją główny opiekun lub inna osoba, która ma częsty, regularny kontakt z pacjentem. Należy korzystać z oryginalnych nagrań i instrukcji - muzyka komercyjna, nawet z repertuaru dziecięcego jest zbyt skomplikowana, by do niej ćwiczyć. Najlepsze efekty osiąga się wtedy, gdy wplata się te aktywności do codziennego rytmu dnia, ćwicząc systematycznie, najlepiej o tej samej porze.
Przed każdą sesją określane są cele terapeutyczne. Częstotliwość sesji, czas ich trwania, program oraz miejsce do ćwiczeń dobierane są w zależności od możliwości i potrzeb pacjenta. Pomocne jest używanie lustra (dziecko/dorosły widzi siebie podczas ćwiczeń, terapeuta może wychwycić/korygować więcej elementów) oraz nagrywanie zajęć.
Niezależnie od wybranego programu, podczas każdej z sesji pacjent wykonuje ćwiczenia wspólnie z terapeutą w bliskim kontakcie fizycznym przy specjalnym akompaniamencie muzycznym odtwarzanym z nośnika. Sekwencje muzyczne są uporządkowane i w każdym z sześciu programów układają się w określonym porządku:
1. Muzyka wprowadzająca – o brzmieniu relaksacyjnym, uspokajającym, a zarazem - skupiającym uwagę. Przygotowuje do serii ćwiczeń, pozwala dziecku zatrzymać się, ułatwia wyciszanie i koncentrację.
2. Muzyka żywsza, bardziej dynamiczna – zachęca do podejmowania aktywności i podążania za partnerem.
3. Muzyka żywa, intensywna – pobudza do jeszcze większej aktywności, ruchów bardziej zdecydowanych i interakcji z partnerem.
4. Muzyka spokojna, melodyjna – powoli zmienia nastrój i kierunek ćwiczeń, kontakt staje się nieco bardziej zabawowy.
5. Muzyka spokojna, wyciszająca – pozwala na odprężenie i odpoczynek.
Program wprowadzający (czas trwania - 8 minut)
- kołysanie - zwykle w siadzie, powolne ruchy, ciało przechyla się na boki,
- wymachiwanie rękoma,
- pocieranie dłonią o dłoń,
- klaskanie w dłonie,
- głaskanie/delikatne poklepywanie własnej głowy,
- głaskanie/poklepywanie brzucha,
- zakończenie - wspólna relaksacja.
Program I - aktywizujący górne partie ciała (czas trwania - 15 minut)
- kołysanie - zwykle w siadzie, powolne ruchy, ciało przechyla się w prawo i w lewo,
- wymachiwanie rękoma,
- zginanie/prostowanie rąk,
- poocieranie dłonią o dłoń,
- rytmiczne zaciskanie/otwieranie dłoni,
- ruszanie palcami,
- klaskanie w dłonie,
- głaskanie własnej głowy,
- głaskanie swoich policzków,
- głaskanie/poklepywanie łokci,
- głaskanie/poklepywanie brzucha,
- przewracanie się - opadanie na matę,
- zakończenie - wspólna relaksacja.
Program II - aktywizujący głównie dolne partie ciała (czas trwania - 15 minut)
- kołysanie,
- zwykle w siadzie, powolne ruchy, ciało przechyla się w prawo i w lewo,
- klaskanie w dłonie,
- głaskanie/poklepywanie brzucha,
- głaskanie/poklepywanie ud,
- głaskanie/poklepywanie kolan,
- głaskanie palców u stóp,
- "wiosłowanie",
- pocieranie całych stóp,
- poruszanie palcami u stóp,
- rytmiczne poruszanie nogami,
- leżenie na macie na plecach i przewracanie się z pleców na bok oraz z pleców na brzuch,
- zakończenie - wspólna relaksacja.
Program III - bardziej wymagający, przeznaczony dla dzieci dorosłych, których poziom sprawności pozwala na wykonywanie szerszego zakresu ruchów, umiejących odpowiednio skupić uwagę.
- leżenie na macie na brzuchu,
- leżenie na macie na plecach,
- przechodzenie z leżenia na plecach do leżenia na brzuchu,
- przechodzenie z leżenia na brzuchu do leżenia na plechach,
- rytmiczne poruszanie nogami,
- czołganie się z pozycji wyjściowej "na brzuchu",
- raczkowanie,
- klęk, spacerowanie "na kolanach",
- upadanie na matę z pozycji klęczącej,
- odpychanie/przyciąganie,
- zakończenie i wspólna relaksacja.
Program IV - najbardziej wymagający, pojawiają się tu aktywności będące wynikiem własnej inicjatywy dziecka, np. podczas zaimprowizowanego tańca.
- leżenie na macie na brzuchu,
- leżenie na macie brzuchu i intencjonalne mruganie oczami,
- leżenie na macie na plecach z rękoma wokół karku,
- poruszanie nogami w leżeniu (ćwiczenie "rowerek"),
- odbijanie się na macie w pozycji siedzącej,
- ślizganie się w pozycji siedzącej,
- podnoszenie się/zamieranie bez ruchu,
- unoszenie rąk, pojedynczo, następnie obu rąk jednocześnie,
- unoszenie równocześnie jednej ręki oraz jednej nogi,
- stawanie przed partnerem,
- podbieganie/odbieganie,
- spacerowanie - szybko/stawianie "lekkich" kroków,
- spacerowanie - wolno/stawianie "ciężkich" kroków,
- spacerowanie - wolno i "lekko" (w ciszy),
- odpychanie/przyciąganie,
- wykonywanie ruchów dowolnych,
- zaimprowizowany taniec,
Program Specjalny - z którego skorzystają przed wszystkim dzieci i dorośli o znacznym stopniu niepełnosprawności (program czerpiący z programów I i II)
- kołysanie (pr. I i II),
- wymachy rąk (pr. I),
- pocieranie dłonią o dłoń (pr. I),
- zaciskanie/otwieranie dłoni (pr. I),
- klaskanie w dłonie (pr. I i II),
- głaskanie swoich policzków (pr. I),
- głaskanie/poklepywanie brzucha (pr. I i II),
- głaskanie/poklepywanie ud (pr. II),
- poruszanie stopami/nogami (pr. II),
- przewracanie się/opadanie na matę (pr. I),
- zakończenie i wspólna relaksacja (pr. I i II).
Nagranie przykładowej sesji z Programu Wprowadzającego, które dostępne jest w serwisie Youtube dzięki uprzejmości twórców witryny Przystanbrzdaca.com.