Polskie społeczeństwo starzeje się w szybkim tempie. Według szacunków GUS do 2050 roku osoby po 65 roku życia będą stanowić ponad 40% społeczeństwa, a na jednego wnuka przypadać będzie więcej niż dwoje dziadków. Opieka nad osobami starszymi już teraz stanowi dla rodzin niemałe wyzwanie. Jakie formy mogą brać pod uwagę jeśli nie są przekonane do zinstytucjonalizowanych ośrodków opieki?
W Polsce rynek domów pomocy społecznej i Zakładów Opiekuńczo Leczniczych jest bardzo zinstytucjonalizowany. Podopieczni w tych placówkach podlegają ścisłemu rygorowi i rutynie rozkładu dnia pod ciągłym nadzorem personelu medycznego. Przebywają w pokojach z współlokatorami, skarżą się na brak swobody i niezależności.
Odpowiedzią na te bolączki mają być domy spokojnej starości, które zapewniają wysoki komfort i reklamują się jako luksusowe miejsce na spędzenie jesieni życia. W Polsce jest około 350 tego typu placówek, wciąż funkcjonują one jednak raczej w formułach hotelowych ze wspólną kuchnią i świetlicą, koszt miesięcznego pobytu oscyluje w granicach 4 000 zł. Tymczasem utrata swobody i niezależności to jedne z najczęstszych obaw osób starszych. Jedną z opcji w takiej sytuacji wydają się być osiedla senioralne zorganizowane w myśli idei assisted living.
Idea assisted living, czyli mieszkalnictwa wspomaganego jest bardzo popularnym rozwiązaniem w USA i krajach Europy Zachodniej. W Polsce ta forma usług społecznych kierowana była od lat do osób opuszczających zakłady karne, placówki opiekuńczo-wychowawcze, osób w kryzysie bezdomności a także osób niepełnosprawnych. Miała zapewnić pakiet usług umożliwiających zwiększenie samodzielności, zaradności życiowej i wzmacnianie kompetencji niezbędnych do integracji i prowadzenia niezależnego życia w określonej społeczności.
To właśnie w myśl tej idei od dekady w Polsce powstają tzw. osiedla senioralne umożliwiające osobom starszym niezależne i komfortowe życie w warunkach domowych z niewielkim nadzorem i pomocą dedykowanych asystentów, co pozwala utrzymać poczucie niezależności i samodzielności. Rynek ten w Polsce rozwija się powoli, aczkolwiek biorąc pod uwagę strukturę demograficzną społeczeństwa, wydaje się, że popyta na tego typu usługi w ciągu najbliższych 10-15 lat znacząco wzrośnie.
Kolebką osiedli senioralnych organizowanych w myśl idei mieszkalnictwa wspomaganego są Stany Zjednoczone. W USA funkcjonuje obecnie prawie 30 000 wspólnot senioralnych, a ich działalność uregulowana jest prawnie we wszystkich 50 stanach. Średni miesięczny koszt wynajęcia apartamentu na takim osiedlu to 4 000 $ (około 16,5 tysiąca zł), zwykle zawiera on pakiet składający się z personalizowanej opieki medycznej, warsztatów i zajęć w grupach, sprzątania i pomocy w codziennych obowiązkach oraz czynnościach higieniczno-pielęgnacyjnych a także posiłków dopasowanych do specjalnych wymagań żywieniowych mieszkańców.
W niektórych miejscach seniorzy mają możliwość urządzania apartamentu według własnych upodobań, a także własnymi meblami, co pozwala się poczuć jak w swoim domu. Budownictwo senioralne prężnie rozwija się także w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Hiszpanii i Holandii.
W Polsce ciężar opieki nad osobami starszymi czy chorymi wciąż spada na najbliższą rodzinę. Duże znaczenie mają tu uwarunkowania historyczne i kulturowe. Polski senior to wciąż osoba pozostająca życiowo aktywna z dużą potrzeba poczucia niezależności. Z drugiej strony polskie budownictwo mieszkaniowe to bariery architektoniczne: wąskie korytarze, niewielkie łazienki, brak podjazdów, a co najważniejsze i najbardziej uciążliwe brak wind, które umożliwiałyby szybki i komfortowe poruszanie się między piętrami. Schody, zwłaszcza dla osób starszych stanowią często największą barierę w codziennym funkcjonowaniu.
Nowoczesne budownictwo spełnia surowe normy dostosowania powierzchni wspólnych do osób ze szczególnymi potrzebami, choć projektowanie mieszkań wciąż pozostawia wiele do życzenia pod tym kątem a mieszkańcy po zakupie dostosowują je na własny koszt. Osiedla senioralne z założenia projektowane są z myślą o osobach starszych, dlatego też rozwiązania sprzyjają komfortowi i bezpieczeństwu. Dostosowane na poziomie architektonicznym, infrastrukturalnym i lokalizacyjnym sprzyjają specyficznym potrzebom mieszkańców. Apartamenty senioralne najczęściej wyposażone są w elektrycznie regulowane łóżka, automatyczne systemy oświetlenia, system przycisków umożliwiających natychmiastowe wezwanie pomocy. Na osiedlu znajduje się sklep, czasem przychodnia oraz miejsce spotkań. W cenie wynajmu dostępne jest sprzątanie, wyżywienie, pranie, zajęcia dodatkowe, opieka asystenta, który umawia wizyty i zapewnia transport do lekarza, nadzór medyczny i opieka pielęgniarska
Apartament na osiedlu senioralnym można wynająć lub rzadziej kupić na własność - w takiej sytuacji część seniorów decyduje się sprzedać swoją nieruchomość na rzecz zakupu nowego lokum. Apartamenty senioralne tworzone są z myślą o osobach, które wciąż chcą i mogą prowadzić samodzielne życie, jednak z różnych powodów nie mogą mieszkać same/ bez nadzoru osób trzecich a rodzina nie może ich wspomóc, nie są też w stanie lub nie chcą wynajmować opiekunki. W zależności od rozmiarów osiedla, standardu apartamentów, typu opieki i pakietu ceny są zróżnicowane i zaczynają się od 4,5 tysiąca złotych za miesiąc za wynajem dwuosobowego 70. metrowego, w pełni urządzonego apartamentu.
Kiedy warto się na nie zdecydować? Gdy senior wciąż jest w miarę samodzielny ale codzienne czynności sprawiają mu problem, wymaga asysty przy ubieraniu, kąpieli. Nie jest w stanie lub nie ma siły chodzić na zakupy, przygotowywać posiłków, skarży się na poczucie osamotnienia.
W obliczu zmian demograficznych zapewnienie odpowiedniej infrastruktury i opieki osobom starszym będzie stanowiło nie lada wyzwanie. Osiedla senioralne mogą stanowić ciekawą alternatywę dla osób, które chcą mieszkać i żyć samodzielnie i równocześnie w razie potrzeby mieć zapewnioną pomoc i wsparcie.